<p class="ql-block"> 前 言</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 近日,在太原詩詞學(xué)會常務(wù)副會長孫愛晶老師的引領(lǐng)下,太原詩詞學(xué)會在網(wǎng)絡(luò)上開辦了一個“并州散曲微信群”。在這個群里,通過孫愛晶和袁振華二位老師分別給大家講了元曲小令《【中呂?山坡羊?潼關(guān)懷古】》和【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】的格式、特點后,群友們對元曲小令產(chǎn)生了濃厚的興趣,學(xué)習(xí)、創(chuàng)作熱情高漲。</p><p class="ql-block"> 但由于元曲,是從唐詩、宋詞演變、發(fā)展過來的。因此,它保留了一些唐宋詩詞的特點,如:講究平仄格律、對仗、押韻、有長短句,有曲牌名,有多種曲譜格式等等;同時,又由于它畢竟是一種“新興的文體形式”,所以,它也有其本身的一些特點,如:</p><p class="ql-block"> 1. 常常有<span style="color:rgb(237, 35, 8);">平聲韻、仄聲韻</span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">可以</span><span style="color:rgb(237, 35, 8);">混押</span>的情況。這種情況在宋詞中也出現(xiàn)過,只是較少而已。如辛棄疾的《西江月?夜行黃沙道中》上闋的蟬、年,片互押;下闋的前、邊,見互押;而且有的曲句,還對韻腳的前一個字有固定的聲調(diào)要求,如:形成<span style="color:rgb(237, 35, 8);">“去上”</span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">聲調(diào)的音節(jié),以增強曲的音樂性和抒情力度。</span></p><p class="ql-block"> 2. 句式節(jié)奏常有“3+4”的結(jié)構(gòu),不像大家習(xí)慣用的“4+3”結(jié)構(gòu)。</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);"> 3. 更獨特的地方是還可以有“襯字”,襯字就是在原有曲律上額外加上的一些字可。這些字可以是“虛詞”,如:副詞,象聲詞,雙聲疊韻詞;也可以是“實詞”,如名詞、動詞,形容詞等等;虛詞襯字好辨認(rèn),而實詞襯字,有時會干擾大家對原本曲調(diào)的掌握,多少增加了大家對原本曲調(diào)學(xué)習(xí)、記誦的難度;但“襯字”的增加,如果是“實詞襯字”,就大大拓展了“散曲”的容量;如果是“虛詞襯字”,則加強了散曲的抒情的功能和“趣味性”,增強了散曲的藝術(shù)魅力,這些大概也是“散曲”令人喜歡、欲罷不能,“余響”回蕩,經(jīng)久不衰的一個因素吧。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);"> 4.此外,還有“樂調(diào)”名——散曲和詞一樣,最初是用來“和樂”演奏的,即使是后來基本脫離了與音樂的關(guān)系,成為一種純粹的“文學(xué)藝術(shù)樣式”后,也保留了這些“詞調(diào)”最初的“出身”——來自于某個“樂調(diào)”的名稱。如:中呂、南呂、越調(diào)、商調(diào)、雙調(diào)……等等;這個“調(diào)”的知識比較復(fù)雜,牽涉到“古代樂律”知識,大家只要知道:它們是反映這些“散曲”最初“和樂”的情況就行了。</span></p><p class="ql-block"> 而恰好【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】曲格中就包含了諸多以上提到的這些特點。</p><p class="ql-block"> 因此,如果有詩友在律詩習(xí)作階段,對“對仗句”就沒有完全掌握的話,在元曲學(xué)習(xí)階段再加上這些“新問題”,就會有手忙腳亂、應(yīng)接不暇、顧此失彼的感覺。</p><p class="ql-block"> 針對這些問題,筆者認(rèn)真挑選了一些前人創(chuàng)作的 【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】的曲例,讓大家更多地領(lǐng)略一下這個曲調(diào)的特點和精彩。</p><p class="ql-block"> 為了使大家易于辨認(rèn)“3+4”句式,筆者在排版時特意將有這種句式結(jié)構(gòu)的第一、第二句和第五、第七句中間留有半個字的空擋;為了使大家易于辨別“襯字”,筆者又將實字排為黑體字,把“襯字”排成普通字體;對于“對仗句”,我又把它們排成了相同顏色的兩句一組,希望大家閱讀時能夠辨別出來這些對仗句,并能仔細(xì)體會出這些對仗句的“工整”和“精美”。</p> <p class="ql-block"><b> </b></p><p class="ql-block"><b> 【雙調(diào)·沉醉東風(fēng)】 送別</b></p><p class="ql-block"><b> (元)關(guān)漢卿</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>?</b></p><p class="ql-block"><b>?</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 咫尺</b><span style="color:rgb(237, 35, 8);">的</span><b style="color:rgb(237, 35, 8);">天南地北,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 霎時</b><span style="color:rgb(237, 35, 8);">間</span><b style="color:rgb(237, 35, 8);">月缺花飛。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 手執(zhí)著</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">餞行杯,</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 眼閣著</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">別離淚。</b></p><p class="ql-block"><b> 剛道</b>得<b>聲 “保重將息”</b></p><p class="ql-block"><b> 痛煞煞</b>教<b>人舍不得。</b></p><p class="ql-block"><b> “好去者 </b>望<b>前程萬里!”</b></p> <p class="ql-block"><b> 【雙調(diào)? 沉醉東風(fēng)】漁夫</b></p><p class="ql-block"><b> (元)白樸 </b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 黃蘆岸 白蘋渡口,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 綠柳堤 紅蓼灘頭。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 雖無</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">刎頸交</b><span style="color:rgb(176, 79, 187);">,</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 卻有</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">忘機友,</b></p><p class="ql-block"><b> 點秋江 白鷺沙鷗。</b></p><p class="ql-block"><b> 傲殺人間萬戶侯,</b></p><p class="ql-block"><b> 不識字 煙波釣叟。</b></p><p class="ql-block"><b>?</b></p> <p class="ql-block"><b> 【雙調(diào)? 沉醉東風(fēng)】秋景</b></p><p class="ql-block"><b> (元)盧摯</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 掛絕壁 松枯倒倚,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 落殘霞 孤鶩齊飛。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 四圍</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">不盡山,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(176, 79, 187);"> </b><span style="color:rgb(176, 79, 187);">一望</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">無窮水。</b></p><p class="ql-block"><b> 散西風(fēng) 滿天秋意。</b></p><p class="ql-block"><b> 夜靜云帆月影低,</b></p><p class="ql-block"><b> 載我在 瀟湘畫里。</b></p> <p class="ql-block"><b> 【雙調(diào)? 沉醉東風(fēng)】七夕</b></p><p class="ql-block"><b> (元)盧摯</b></p><p class="ql-block"><b>?</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 銀燭冷 秋光畫屏,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 碧天晴 夜靜閑亭。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 蛛絲</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">度繡針,</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 龍麝</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">焚金鼎。</b></p><p class="ql-block"><b> 慶人間 七夕佳令。</b></p><p class="ql-block"><b> 臥看牽牛織女星,</b></p><p class="ql-block"><b> 月轉(zhuǎn)過 梧桐樹影。</b></p><p class="ql-block"></p> <p class="ql-block"><b> 【 雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】重九</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>?</b></p><p class="ql-block"><b> (元)盧摯</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 題紅葉 清流御溝,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 賞黃花 人醉歌樓。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 天長</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">雁影稀,</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 月落</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">山容瘦,</b></p><p class="ql-block"><b> 冷清清 暮秋時候。</b></p><p class="ql-block"><b> 衰柳寒蟬一片愁,</b></p><p class="ql-block"><b> 誰肯教 白衣送酒?</b></p> <p class="ql-block"><b> 【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】維揚懷古</b></p><p class="ql-block"><b> (元) 湯舜民 </b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b>?</b></p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 錦帆落 天涯那答,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 玉簫寒 江上誰家?</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 空樓</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">月慘凄,</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 古殿</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">風(fēng)蕭颯。</b></p><p class="ql-block"><b> 夢兒中 一度繁華。</b></p><p class="ql-block"><b> 滿耳濤聲起暮笳。</b></p><p class="ql-block"><b> 再不見 看花駐馬。</b></p> <p class="ql-block"><b> 【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】 漁得魚</b></p><p class="ql-block"><b>?</b></p><p class="ql-block"><b> (元) 胡祗遹</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 漁得魚 心滿意足,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 樵得樵 眼笑眉舒。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 一個</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">罷</b><span style="color:rgb(176, 79, 187);">了</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">釣竿,</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 一個</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">收</b><span style="color:rgb(176, 79, 187);">了</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">斤斧。</b></p><p class="ql-block"><b> 林泉下 偶然相遇,</b></p><p class="ql-block"> 是<b>兩個</b>不識字的<b>漁樵士大夫。</b></p><p class="ql-block"> 他兩個<b>笑加加</b>的<b>談今論古。</b></p> <p class="ql-block"><b> 【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】閑情</b></p><p class="ql-block"><b> (明)陳鐸</b></p><p class="ql-block"><b>?</b></p><p class="ql-block"> </p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 鋪水面 輝輝晚霞,</b></p><p class="ql-block"><b style="color:rgb(237, 35, 8);"> 點船頭 細(xì)細(xì)蘆花。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 缸中</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">酒似澠,</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 天外</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">山如畫,</b></p><p class="ql-block"><b> 占秋江 一片鷗沙。</b></p><p class="ql-block"><b> 若問誰家是俺家,</b></p><p class="ql-block"><b> 紅樹里 柴門那搭。</b></p> <p class="ql-block"><b> 【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】憂旱</b></p><p class="ql-block"><b> (明)金鑾</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 我則見</span><b style="color:rgb(237, 35, 8);">赤焰焰 長空噴火,</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> 怎能勾</span><b style="color:rgb(237, 35, 8);">白茫茫 平地生波。</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 望一番</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">云雨來,</b></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);"> 空幾個</span><b style="color:rgb(176, 79, 187);">雷霆過,</b></p><p class="ql-block"> 只落得<b>焦煿煿 煮海煎河。</b></p><p class="ql-block"> 料著這<b>露水珠兒有幾多,</b></p><p class="ql-block"> 也<b>難與俺 相如救渴。</b></p> <p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> <b>附錄一:散曲小令【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】格律及對照曲例</b></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 【沉醉東風(fēng)】,曲牌名,產(chǎn)生于金末、南宋時期。南北曲兼有。北曲屬雙調(diào),南曲屬仙呂宮入雙調(diào)。此調(diào)可用于劇曲、散曲套數(shù)和小令。</p><p class="ql-block"> 北曲【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】據(jù)說有六中格式,但是,今大家易于見到的、流行使用的只有兩種最常用的格式:</p><p class="ql-block"> 一種是最基本的,7句,6韻,39字,句式字?jǐn)?shù)構(gòu)成為:6633777字,押韻特色為“平仄”互押,而且有兩處“可用仄聲,或必用仄聲”的地方,一處明確規(guī)定如果用仄聲的話,必須要押“去聲韻”,另一處(結(jié)尾句)則規(guī)定必須用“上聲韻”,而且韻前一字必須是去聲,形成“去上”音調(diào),以增強曲調(diào)的音樂性和抒情功能;</p><p class="ql-block"> 另一種仍是七句,但是要在前者基礎(chǔ)上,在第一、二兩句的第一字前,各加一字,形成“3+4”的句式,全曲共41字,即由7733777字 的句式構(gòu)成,也是6韻,用韻規(guī)則與第一種完全相同。</p><p class="ql-block"> 這兩種格式是元散曲小令中最“干凈利落”的沒加任何“襯字”的形式,是【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】的“根式”。下面請看這兩種“根式”的格律:</p><p class="ql-block"> 第一種格律:7句,6韻,39字:</p><p class="ql-block"> 曲例1</p><p class="ql-block"> 【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)·宮詞】</p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;"> (元) 任昱</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;"> 曲律 曲例</span></p><p class="ql-block"> 仄仄平平仄<span style="color:rgb(237, 35, 8);">中, </span><span style="font-size:18px;">翡翠屏間篆</span><span style="font-size:18px; color:rgb(237, 35, 8);">煙,</span></p><p class="ql-block"> 仄平平仄平<span style="color:rgb(237, 35, 8);">平。 </span><span style="font-size:18px;">櫻桃花底冰</span><span style="font-size:18px; color:rgb(237, 35, 8);">弦。</span></p><p class="ql-block"> 仄仄平, <span style="font-size:18px;">上苑春,</span></p><p class="ql-block"> 平平<span style="color:rgb(237, 35, 8);">仄。 </span>長門<span style="color:rgb(237, 35, 8);">怨。</span></p><p class="ql-block"> 仄仄平仄仄平<span style="color:rgb(237, 35, 8);">平 /去 </span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">對黃昏默默無</span><span style="color:rgb(237, 35, 8);">言。</span></p><p class="ql-block"> 仄仄平平仄仄<span style="color:rgb(237, 35, 8);">平 </span>十二瓊樓第幾<span style="color:rgb(237, 35, 8);">仙,</span></p><p class="ql-block"> 中中中平平<span style="color:rgb(176, 79, 187);">去</span><span style="color:rgb(237, 35, 8);">上</span>。 彩云下先留鳳<span style="color:rgb(237, 35, 8);">輦</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 紅色是押韻的字 ,“中”為平仄皆可押。平/去,意為要么押平聲,要么是用“去聲”,不能押“上聲”。末尾的“上”即必須用上聲,其前一個字則必須是“去聲”。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 曲例2:</p><p class="ql-block"> 【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)?信筆】</p><p class="ql-block"> (元) 任昱</p><p class="ql-block"> 有待江山信<span style="color:rgb(237, 35, 8);">美,</span></p><p class="ql-block"> 無情歲月相<span style="color:rgb(237, 35, 8);">催。</span></p><p class="ql-block"> 東里來,西鄰<span style="color:rgb(237, 35, 8);">醉,</span></p><p class="ql-block"> 聽漁樵 講些興<span style="color:rgb(237, 35, 8);">廢。</span></p><p class="ql-block"> 依舊中原一布<span style="color:rgb(237, 35, 8);">衣,</span></p><p class="ql-block"> 更休想 麒麟畫<span style="color:rgb(237, 35, 8);">里。</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(237, 35, 8);"> </span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);"> 曲例2的第一句和第五句與曲例1的第一、第五句押韻的聲調(diào)不同,但是他們都符合曲律對這兩個字的要求。大家可以自己看看,有啥不同的。</span></p> <p class="ql-block">第二種格律:7句,6韻,39字: </p><p class="ql-block"> 曲例1 : </p><p class="ql-block"> 【<span style="font-size:18px;">雙調(diào)?沉醉東風(fēng)?題情】</span> </p><p class="ql-block"> (元) 任昱</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 曲例 曲律</p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);">羅</span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">帕寫桃</span><span style="color:rgb(237, 35, 8);">報</span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">舊</span><span style="color:rgb(237, 35, 8);">情</span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">, </span><span style="color:rgb(176, 79, 187);">中</span><span style="color:rgb(1, 1, 1);">仄仄平平仄</span><span style="color:rgb(237, 35, 8);">中</span></p><p class="ql-block"><span style="color:rgb(176, 79, 187);">玉</span>簫吹楊柳新<span style="color:rgb(237, 35, 8);">聲。 </span><span style="color:rgb(176, 79, 187);">仄</span>中中中柳平<span style="color:rgb(237, 35, 8);">平</span></p><p class="ql-block">傅粉容,偷香<span style="color:rgb(237, 35, 8);">性, </span>仄仄平 平平<span style="color:rgb(237, 35, 8);">去</span></p><p class="ql-block">對紅妝笑指銀<span style="color:rgb(237, 35, 8);">瓶。 </span>中中中仄仄平<span style="color:rgb(237, 35, 8);">平/去</span></p><p class="ql-block">盡醉梅花不要<span style="color:rgb(237, 35, 8);">醒, </span>仄仄平平中去<span style="color:rgb(237, 35, 8);">中</span></p><p class="ql-block">怕孤負(fù)良宵媚<span style="color:rgb(237, 35, 8);">景。 </span>仄仄仄平平去<span style="color:rgb(237, 35, 8);">上</span></p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> 這種曲律其實就是在第一種的基礎(chǔ)上,在句首加了一個字。這兩個加上的字也要對仗。并且盡量做到與第一個字”平仄相反。比如這里的“羅帕”、“玉簫”就是由兩個平仄相反的字構(gòu)成的名詞。</p><p class="ql-block"><span style="font-size:18px;"> 第一句里的紅字“報”,是一個不符合格律,即“出律”的字。一首曲里如果有一、兩個“出律”的字的話,這首曲就叫做“瑕疵體”。在元曲里,瑕疵體也不算特別少見。但我們知道它們是“瑕疵體”之后,盡量不要按這些曲的格式“照貓畫虎”。那這里,為什么不用“桃李”呢,反正都出律,“桃李”還好理解點兒?!驗椤疤依睢北磉_(dá)的是“同窗情誼”,而“桃報”的意思是“投桃報李”,后面的話就是“匪報也,永以為好也”——表達(dá)的是“情侶關(guān)系”。</span></p> <p class="ql-block"> 附錄小結(jié):</p><p class="ql-block"> 通過以上對散曲小令【雙調(diào)?沉醉東風(fēng)】曲律的講解,要記住這個曲調(diào)三大方面的要求:</p><p class="ql-block"><b> 一、對仗要求:</b></p><p class="ql-block"> 1.第一、二句必須對仗;</p><p class="ql-block"> 2.第三、四句也必須對仗;</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b> 二、格式要求:</b></p><p class="ql-block"> 1.第一、二句是六個字時,節(jié)奏切分(格式)是:2—2—2;</p><p class="ql-block"> 2.第一、二句是七個字時,節(jié)奏切分</p><p class="ql-block">須前三、后四,即3—4(2—2);</p><p class="ql-block"> 3.第三、四句的兩個“三字句”,節(jié)奏是:2—1;2—1。</p><p class="ql-block"> 4.第五句總是7個字,格式也必須是</p><p class="ql-block">句前三、后四,即3—4(2—2) ; </p><p class="ql-block"> 5.第六句格式須前四后三,即:4(2—2)— 3,這是這個曲調(diào)中唯一一個與律詩句式相同的句子;</p><p class="ql-block"> 5.第七句格式也必須前三后四,即3—4 (2+2)。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"><b> 三、聲韻要求:</b></p><p class="ql-block"> 1.在第五句句尾,可以押平聲韻,也可以押仄聲韻中的“去聲韻” ——這是專門標(biāo)志出來的,但不能押仄聲韻中的“上聲”</p><p class="ql-block">韻;</p><p class="ql-block"> 2.第六句可押平聲,也可押仄聲韻中的去聲韻和上聲韻。</p><p class="ql-block"> 3.雖然《中原音韻》要求末句聲律必須是“平仄仄平平去上”,但是,元人作品中,前三字都不拘平仄,后四字則必須嚴(yán)格遵守“平平去上”的“定式”,尤其是末尾兩字的“去上”搭配,是這個曲調(diào)最有趣、有力、有情緒的特點。</p><p class="ql-block"><br></p><p class="ql-block"> (完)</p>