<h5 style="text-align:center;"><span style="color:rgb(128, 128, 128);">蔡襄《紆問帖》</span></h5> <p class="ql-block ql-indent-1">紙本,26.7cm×28.7cm, 臺(tái)北故宮博物院藏。安歧的《墨緣匯觀》稱之為《中間帖》。有明代著名藏書家項(xiàng)篤壽的白文半印“項(xiàng)篤“、朱文半印“李”、白文印“耐軒寓意“以及清代著名藏家安歧諸印等?!都u問帖》是蔡襄《自書詩札冊(cè)》之一,此冊(cè)是蔡襄傳世書作的重要匯集。茲按石渠著錄順序,冠以習(xí)用帖名,分別述之。 </p><p class="ql-block ql-indent-1"><b>《紆問帖》</b>是蔡襄寫給老朋友的一個(gè)私信函,沒有上款。雖然這只是一封信札,但從書法上看,展現(xiàn)了蔡襄對(duì)傳統(tǒng)筆墨書法追求的高超水平。寥寥數(shù)字,每一個(gè)字都宛如珠玉,散發(fā)出瀟灑俊美的魅力,精致而又淡雅,堪稱“神品”,頗有書圣風(fēng)范。通篇筆力遒勁,結(jié)字縱逸又舒服,如沐春風(fēng)一般的存在。</p><p class="ql-block ql-indent-1">《紆問帖》原為清宮舊藏《蔡襄詩札》冊(cè)第二幅。它的風(fēng)格介于《虛堂帖》和《自書詩卷》之間,是蔡襄書法從早期向中期過渡的杰作之一。據(jù)推測(cè),這篇私信的寫作時(shí)間應(yīng)該是在皇祐三年(1051)被召回汴京之后。</p><p class="ql-block ql-indent-1">明張丑《清河書畫舫》《真跡日錄》,郁逢慶《郁氏書畫題跋續(xù)記》,汪珂玉《珊瑚網(wǎng)》,清吳其貞《書畫記》,卞永譽(yù)《式古堂書畫匯考》,顧復(fù)《平生壯觀》等書均著錄蔡襄《十札卷》一種,內(nèi)含陶生、入春、思詠、縣君、京居、謝郎、紆問、大研、山堂、蒙惠十帖,后有倪瓚、袁凱、陳文東、陳迪題跋、題名。至清康熙五十年后刊行的吳升《大觀錄》中,此卷已被改裝成冊(cè),內(nèi)容雖仍為十帖,但已去掉了陶生、縣君、謝郎三帖,換上了扈從、司門(即別已經(jīng)年)、門屏三帖。此冊(cè)不久被安岐收藏,著錄于《墨緣匯觀》時(shí),已被去掉思詠、大研二帖,成為《八帖冊(cè)》了。安氏謂:“考此冊(cè)本十紙,后有倪瓚、袁凱、陳文東、陳迪題識(shí)。在明曾經(jīng)錫山華氏所收,有'真賞’'華夏’二印。后歸項(xiàng)篤壽家,每幅有項(xiàng)氏收藏印。后經(jīng)散佚,惟存五帖并元明四跋。其中'十一月’即'司門’'扈從’'門屏’三帖,乃后增入者?!边@就是它進(jìn)入清內(nèi)府之前的大致流傳經(jīng)過。冊(cè)內(nèi)今存華夏、項(xiàng)篤壽、張镠、吳炳、王延世、曹溶、安岐等家及清內(nèi)府的鑒藏印記。</p> <h1><b>【形制】</b></h1> 蔡襄《紆問帖》,書于1052年,尺寸26.7cm×28.7cm,現(xiàn)臺(tái)北故宮博物院藏。原收在《蔡襄詩札》冊(cè)內(nèi)第二幅。紙本行書,字大徑寸,書法絕佳,類似《腳氣帖》。 <h1><b>【釋文】</b></h1> <p class="ql-block"> 襄啟:中間承勞紆問,適會(huì)疾未平,殊不從容,示書兩通,知煩指干,新第有未備,且與鐍鑰。卻候別作一番併了之。四人園子,只與門下每人一間,園中地,分與四人分種,要他載種也。不一一。襄奉書。五日。</p> <h1><b>【注釋】</b></h1> <p class="ql-block"><span style="color:rgb(1, 1, 1);"> 《紆問帖》。行書十行,書札。內(nèi)容主要是指示有關(guān)新建宅第的一些事務(wù)。字勢(shì)開張流利,但仍多用豐腴的重拙筆畫,是作者書風(fēng)由早期生拙向中期流暢過渡期的作品。</span></p><ul><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">承勞(láo chéng)==亦作“勞成”。殷勤 ;體貼;</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">紆(yū)==屈曲;曲折;紆問:屈尊過問。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">指干:指點(diǎn)操辦。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">適會(huì)( shì huì)==為適應(yīng),融洽;猶適逢;猶會(huì)面,碰面;</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">示書(shì shū)==寫信;</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">鐍鑰( jué yuè)==為鎖和鑰匙;喻關(guān)鎖;</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">併(bìng)==同“并”;</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">一一(yī yī)==表示詳細(xì)、詳盡。</span></li></ul> <h1><b>【賞析】</b></h1> <p class="ql-block"> 《紆問帖》是一幅蔡襄書法手札,被譽(yù)為“神品”。蔡襄是宋朝書法代表人物之一,為“宋四家”之一,在他筆下能將尚意的風(fēng)格得到充分發(fā)揮,寫得雅致優(yōu)美,字里行間透露出文人和書卷氣。這幅作品將“潤”和“肥”巧妙融入到書法作品中,成就了蔡襄書法的高峰,</p><p class="ql-block"> 從作品觀感上來講,寥寥數(shù)字卻給人一種優(yōu)雅的氣質(zhì)之美,還有一種猶如美妙音樂一樣的韻律感,起伏跌宕。字形大小參差,布局美妙,整幅作品既有一定的質(zhì)感,又有著流暢的傾向,每個(gè)字之間的結(jié)字方式與章法也十分貼合審美。從書法技法上來看,通篇書法的結(jié)體疏朗不失緊密感,具有很強(qiáng)的沖擊力。而秀雅靜和的筆墨配合,則總讓人直接想起晉唐小楷的感覺。同時(shí),字體結(jié)構(gòu)嚴(yán)謹(jǐn)而富有韻律感,圓潤的筆墨使得作品“肥而不膩”,呈現(xiàn)出好書法作品該有的美態(tài)。</p><p class="ql-block"> 作品為蔡襄書法由早期向中期過渡的作品,其中有一種獨(dú)到的見解和深厚的涵養(yǎng),充滿了氣質(zhì)之美和韻律感,給人以視覺和心靈上的雙重享受??傊?,這是一幅真正的好書法作品,有著無比珍貴的藝術(shù)價(jià)值和歷史價(jià)值。</p> <h1><b>【背景】</b></h1> 徐邦達(dá)認(rèn)為此系皇祐三年(1051)召還汴京后所寫,“新第”即還京后的新居。 <h5><b style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">皇祐三年(1051年)辛卯,40歲</b></h5><ul><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">赴京途中,至九月到京。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">一月,過浦城漁梁驛至浙江衢州,作《自漁梁驛至衢州大雪有懷》,后寫入《自書詩帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">二月抵杭州并留兩月。四月七日在臨平作《華嚴(yán)院西軒見芍藥兩枝追想吉祥院賞花慨然有感寄呈蘇才翁(舜元)》詩,后寫入《自書詩帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">四月初離杭,作《思詠帖》,寄尚滯杭州的馮京,并贈(zèng)青瓷甌和團(tuán)茶。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">作《崇德夜泊寄福建提刑章屯田思錢塘春月并游》詩,寫入《自書詩帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">在秀州時(shí),作《嘉禾郡偶書》詩,寫入《自書詩帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">五月,過蘇州,吊蘇舜欽之靈,作《祭蘇子美文》。過無錫,作《無錫縣吊浮屠日開》和《即惠山泉煮茶》兩詩,寫入《自書詩帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">五月十一日,作《陶生帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">過潤州,守劉奕為君謨同年,相晤甚歡。未及十日,五月二十三日奕暴卒。作《祭劉屯田文》</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">七月,舟至虹縣,以汴河涸,陸行至宿州。八月二十三日作《虹縣帖》,寄京師內(nèi)從兄葛宮。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">九月,自宿州經(jīng)商丘進(jìn)京,在商丘觀漢碑,有跋語。抵京,作《自書詩稿》示歐陽修。歐陽修在第一首《題龍紀(jì)僧居室》題下批九字以贊之。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">十月,諫臣唐介因反對(duì)濫用外戚,語訐張貴妃和宰相文彥愽,仁宗盛怒,要貶唐介去遠(yuǎn)劣之地春州,滿朝不敢論救,獨(dú)有蔡襄挺身勸諫仁宗,終使唐介改貶近地。十月二十六日,作《山居帖》寄陳烈。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">十一月初,經(jīng)蔡襄再三向朝廷申請(qǐng)減免,終使興化、泉州兩地身丁米由七斗五升減為二斗五升,漳州由八斗八合減為三斗八合。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">十一月十一日,作《與彥猷學(xué)士》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="font-size:18px; color:rgb(1, 1, 1);">書御撰《元舅隴西王(李用和)碑》。</span></li></ul> 有人認(rèn)為約寫于皇祐四年(1052年)春,時(shí)41歲,任知制誥。信中大意似是感謝朋友或親戚替他打理修蓋新房事。 <h5><b style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:18px;">皇祐四年(1052年)壬辰,41歲。</b></h5><ul><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">九月前,在右正言、同修起居注任,兼判三司度支勾院。九月遷起居舍人知制誥。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">年初,陛進(jìn)《茶錄》二篇御覽。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">因仁宗皇帝屢次問起茶事,遂作《茶錄》一文二篇,以小楷恭謄進(jìn)御。以前序說明寫作《茶錄》的緣起。治平元年(1064),又對(duì)《茶錄》重訂重書,且刻石永傳。文末加“后序”說明重寫緣起。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">一月十八日,作《入春帖》,寄江陰從內(nèi)弟葛密。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">二月,寒食前夕,與梅堯臣、馬遵會(huì)宴于普照院,馬磨墨,梅按紙,君謨揮毫作《梅三馬五帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">二月某日,作《葛氏草堂記》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">本月作《觀宋中道家藏書畫》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">春夏間,作《和杜相公謝寄茶》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">四月,作《延安郡主李氏墓志銘》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">聞范仲淹訃告,作《祭范侍郎文》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">八月十二日作《許處士墓表》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">九月改知制誥。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十一月五日,寄泉州司戶參軍葉任(仲堪)書。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">見于岳珂《寶真齋法書贊》卷九《趙氏風(fēng)度帖》之二。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">奉敕書《孝經(jīng)》,十二月二十三日書畢上進(jìn)。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">本年某月日作《紆問帖》。</span></li></ul> <p class="ql-block ql-indent-1">楓亭文化研究會(huì)認(rèn)為此帖寫于嘉祐五、六年間(1060,49-50歲),因?yàn)椴滔逶姟对⒕优d化轉(zhuǎn)運(yùn)廨舍》寫于至和三年(1056)春夏間,則此時(shí)在興化軍城還未有房屋。至于新房修蓋于何處,未詳。</p> <h5><b style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:18px;">至和三年、嘉祐元年(1056年)丙申,45歲</b></h5><ul><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">一月十五日,跋《唐拓賜本蘭亭序》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">元月下旬,返抵家鄉(xiāng),將葛氏和勻之靈柩寄厝,以待葬,赴泉上任。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">二月七日蒞泉州任。作《(泉州謝上表》(《端明集》卷24)。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">二月十二日,作“致潁川茂才”書。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">閏三月,詔命改知福州,四月中,詔命復(fù)移福州。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">以病難任繁劇,作<移福州乞依舊知泉州狀》(《端明集>卷35),不報(bào)。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">五月,自泉州返楓亭故家。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">五月二十四日,作《荔子帖》,受信人“七哥制干”可能是內(nèi)兄葛宮。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">五月二十五日,作《軍城帖》寄長女。又作《卜葬帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">六月上旬,作《家書帖》寄晉江謝氏親家了。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">六月十五日,應(yīng)邀到莆田城廂宋諴家品嘗宋家香荔枝,作《謝宋丈詩帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">六月十八日,貽書楓亭鄉(xiāng)人集資修建太平驛堂,作《修太平驛堂貽鄉(xiāng)人書》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">撰書《光祿少卿方公(偕)神道碑》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">八月四日蒞福州任,加授禮部郎中。再延聘周希孟等為教授。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">上《乞相度并修城池》《乞相度沿海防備盜賊》兩篇奏議,詔許之。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十月,詩跋顏真卿書《華嚴(yán)經(jīng)》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">作《答趙內(nèi)翰書》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">冬底,葛氏夫人和勻葬于莆田將軍山,襄在榕派人到莆祭奠。</span></li></ul><h5><br></h5><h5><b style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:18px;">嘉祐五年(1060年)庚子,49歲</b></h5><ul><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">在知泉州任。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">正月十五日,作《庚子上元即事》《醉后》詩。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">三月四日,賞閱泰山石刻拓本并題名。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">三月十二日,楷書《荔枝譜》完成。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">明人傳蔡襄曾作絹畫《荔枝》一卷,真?zhèn)紊杏袪幷摗?lt;/span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">五月二十八日,撰書《修(楓亭)驛記》</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">七月二日敕至泉州,詔授作翰林學(xué)士權(quán)知開封府,乃以母親年老和自身久病為由,上表懇辭,請(qǐng)求依舊知泉州。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">八月十五日,詔答不允,</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">九月九日重陽,作《北園登高即事呈同僚》詩。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">九月,作《龍游監(jiān)寺碩德札》。作《太常博士胡君墓志》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">離泉州前,作大楷《萬安渡石橋記》以勒石。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十月十九日,作《致寶月上人札》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十月,作《與林郎書》,作《腳氣帖》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十月前,作《太常博士致仕胡君(瑗)墓志銘》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十二月十一日,詔答猶不允揚(yáng)、杭之請(qǐng)。遂奉母離莆北上。歲末抵福州。</span></li></ul><p class="ql-block"><b style="color:rgb(1, 1, 1); font-size:18px;">嘉祐六年(1061年)辛丑,50歲</b></p><ul><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">四月中旬,將入京畿,忽接詔令改授翰林學(xué)士、權(quán)三司使。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">上《乞敘用呂湊狀》《乞敘用孫沔狀》《奏氣李端恩澤狀》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">奉敕與韓絳討論改革差役法,改“里正衙前”為“鄉(xiāng)戶衙前”。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">一月初七啟程赴京。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">二月行至蘇州,作《與伯鎮(zhèn)書》,寄章岷。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">四月中旬,將入京畿,詔改授翰林學(xué)士、權(quán)三司使。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">撰書《尚書屯田員外郎贈(zèng)光祿卿劉公(若虛)墓碣》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">四月十九日,撰書《尚書屯田員外郎通判潤州劉君(奕)墓碣》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">蔡襄上疏論役法不良,朝廷令蔡襄、韓絳將“里正衙前”改為“鄉(xiāng)戶衙前”,實(shí)施后各地都認(rèn)為便利,是宋代役法的一次進(jìn)步。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">在洛陽守制之富弼,致書求為亡父作神道碑,有“今天下文章,惟君謨與永叔主之,又生平最相知者。永叔方執(zhí)政,不欲干請(qǐng),獨(dú)有意于君謨久</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">閏八月十七日,作“致崇班足下”書。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">閏八月,作《賀胡副樞(宿)啟》。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">九月二十六日作《窮秋帖》。受信人不詳。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">十月作《遠(yuǎn)蒙帖))與青州唐詢。</span></li><li class="ql-indent-1"><span style="color:rgb(1, 1, 1);">是年,次女某出生。</span></li></ul>